Nowa podstawa programowa na konferencji w MODN w Ełku

Z dniem od 24 stycznia 2017 roku do dotychczasowych 4 priorytetów MEN na rok szkolny 2016/2016 dołączony został priorytet piąty, sformułowany następująco:
Przygotowanie do wdrożenia od roku szkolnego 2017/2018 nowej podstawy programowej.
Nowemu zadaniu nadano wysoką rangę, czego następstwem było ogłoszenie konkursu na grant Warmińsko-Mazurskiego Kuratora Oświaty – organizację konferencji na temat nowej podstawy programowej. Mazurski Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Ełku ma duże doświadczenie w organizacji tego typu konferencji, ma też odpowiednią kadrę doradców metodycznych i konsultantów. Nic dziwnego, że to właśnie MODN powierzono realizację tego zadania.

Konferencja składała się z 2 modułów. W pierwszym, nazwanym „Wprowadzeniem teoretycznym”, jako pierwszy głos zabrał Wojciech Cybulski, Warmińsko-Mazurski Wicekurator Oświaty, Przewodniczącego Wojewódzkiego Zespołu ds. Wdrażania Reformy Oświaty. Podstawowa teza jego wystąpienia brzmiała: To idea naprawy polskiego systemu edukacyjnego jest podstawą wprowadzanych zmian w strukturze systemu i podstawie programowej edukacji. Obecne władze doceniają osiągnięcia polskiej oświaty po roku 2000, ale 18 lat doświadczeń pozwala na kompleksową ocenę jej funkcjonowania. Nie wszystko się sprawdziło w praktyce, dlatego też warto poprawić i udoskonalić to, co odbiega od założeń. Zmiany w podstawie programowej można zatem potraktować jako sprzede wszystkim spełnienie postulatów i oczekiwań nauczycieli oraz ekspertów.

O roli i znaczeniu podstawy programowej w edukacji szkolnej mówił dr Ryszard Skawiński, konsultant MODN. Jakiś rodzaj podstawy programowej występuje we wszystkich krajach europejskich, różnica polega na skali (zakresie) treści fakultatywnych, zależnych od regionu czy szkoły. W niektórych krajach występuje właściwie jednolity, ogólnokrajowy program nauczania, a wprowadzanie do niego treści lokalnych ma znaczenie marginalne. Są też kraje o charakterze federacyjnym (np. Niemcy, Wielka Brytania, Hiszpania, Belgia), gdzie podstawa programowa stwarza duże możliwości regionalnego różnicowania treści nauczania. Polska podstawa programowa mieści się pośrodku tych rozwiązań. Programy nauczania powstają w Polsce na poziomie szkoły, mogą je tworzyć nauczyciele, ale też na dobierane przez nich treści wykraczające poza podstawę programową pozostaje zwykle kilkanaście procent lekcji, jakie odbywają się w ciągu roku szkolnego. Inny problem związany z podstawą programową: Jak często powinna być zmieniana? Wielu ekspertów uważa, ze powinien istnieć stały zespół monitorujący podstawę programową i proponujący ciągłe zmiany. Czy kwestie związane z tym, czego naucza się w szkołach (programy nauczania, podstawy programowe, minima programowe, zestawy wymagań, profile dobrego ucznia itp.) mają swój wymiar ideologiczny, czy mogą zmieniać się wraz ze zmianami rządów? Raczej tak. Politolodzy wiążą jednolity dla całego kraju program nauczania lub obszerną podstawę programową, utrudniającą znaczące różnicowanie programów nauczania, z rządami o orientacji konserwatywnej. Takie rządy zwracają uwagę na sprawy wychowawcze, na kwestie tożsamości narodowej, nadają w edukacji wysoka rangę historii, literaturze, językowi ojczystemu. Kierunki zmian w podstawie programowej wdrażane obecnie potwierdzają, że rząd reprezentuje ideologię konserwatywną.

Gościem specjalnym konferencji był Witold Anusiak, dyrektor Toruńskiego Ośrodka Doradztwa Metodycznego i Doskonalenia Nauczycieli, Koordynator Zespołu ds. Podstawy Programowej z Chemii. Mówił on o metodologii prac nad doskonaleniem podstawy programowej na podstawie doświadczeń w kierowaniu zespołem pracującym nad szkolną chemią. Ten zespół zgromadził najlepszych praktyków – nauczycieli chemii, doradców metodycznych, ale też w jego skład wchodzi przedstawiciel środowiska eksperckiego, naukowego. Zespół dotychczas pracował głównie w Internecie („w chmurze”), ale też co pewien czas jego członkowie spotykali się osobiście. Nad nową podstawą programową z chemii prowadzono także szerokie konsultacje w gronie fachowców. Część podstawy programowej została już zatwierdzona, ale prace zespołu trwają nadal.

W drugim module, zatytułowanym Praktyczne skutki zmian w podstawie programowej, głos zabrali doradcy metodyczni i konsultanci uczestniczący w konferencjach zorganizowanych przez Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie. Przybliżyli oni ogólnie zmiany w podstawie programowej poszczególnych przedmiotów. Szczegółowe omówienie zmian oraz ich konsekwencji zostanie przeprowadzone na odrębnych spotkaniach, gromadzących już tylko tzw. „przedmiotowców”.

Jako pierwsza głos zabrała Beata Chmielewska, konsultant MODN. Mówiła ona o podstawie programowej edukacji wczesnoszkolnej. Nowa podstawa programowa ma charakter ewolucyjny, nie burzy osiągnięć poprzednich dokumentów o podstawie programowej. Zawiera cele do osiągnięcia przez dziecko na końcu pierwszego etapu kształcenia, określa zadania szkoły oraz warunki i sposób realizacji. Ta nowa podstawa programowa odnosi się bezpośrednio do trzech głównych źródeł:
• istoty kształcenia zintegrowanego, zapoczątkowanego reformą w 1999 roku, dopełniając dokument stosownymi paradygmatami,
• modelu zapisów w formie efektów kształcenia, wprowadzonego reformą w 2009 roku,
• koncepcji całościowego kształcenia prof. Ryszarda Więckowskiego- twórcy pedagogiki wczesnoszkolnej.

O kształceniu specjalnym mówiła Anna Kondracka, doradca metodyczny MODN. W tej dziedzinie również nie nastąpiła rewolucja, raczej mówić można o korektach i modyfikacjach o charakterze doskonalącym dotychczasowe rozwiązania. Prelegentka podkreślała rolę i znaczenie nauczyciela, który powinien tak dobierać zadania, aby z jednej strony nie przerastały one możliwości ucznia (uniemożliwiały osiągnięcie sukcesu), a z drugiej nie powodowały obniżenia motywacji do radzenia sobie z wyzwaniami. Jeśli nauczyciel pozwoli uczniowi na osiąganie sukcesu na miarę jego możliwości, wówczas ma on szansę na rozwój ogólny i edukacyjny. Dlatego wybór form indywidualizacji nauczania powinien wynikać z rozpoznania potencjału każdego ucznia, a uczniom z niepełnosprawnościami, w tym uczniom z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, należy nauczanie dostosować do ich możliwości psychofizycznych oraz tempa uczenia się.

O zmianach w podstawie programowej języków obcych mówiły: nauczycielka j. angielskiego Izabela Łochowska oraz nauczycielka j. niemieckiego Hanna Mazur, pełniące funkcje doradców metodycznych MODN. Trudno spodziewać się, aby w tym zakresie nastąpiły zmiany rewolucyjne. Jednak zmiany strukturalne (likwidacja gimnazjów, wydłużenie o dwa lata nauki w szkole podstawowej oraz o rok w liceach i technikach, a także powołanie szkoły branżowej II stopnia) musiały wywołać przynajmniej przesunięcia treści programowych. W nauczaniu języków rozróżnia się: wychowanie przedszkolne, klasy I-III szkoły podstawowej, klasy IV-VIII szkoły podstawowej, szkoła ponadpodstawowa. Kształcenie w szkołach dzieli się więc na 3 etapy. Na I etapie występuje 1 obowiązkowy język obcy, a od klasy VII – dwa języki obce. Wszystkie warianty nawiązują do poziomów biegłości ESOKJ. Dla I etapu określono wymagania ogólne i szczegółowe (jak na dalszych etapach), uwzględniając specyfikę wieku uczniów kończących kl. III SP. Dla II etapu przyjęto w zakresie znajomości środków językowych – systematyzację („szkoła”, „edukacja”, „życie rodzinne i towarzyskie”, „życie prywatne”). Usunięto trudne zagadnienia szczegółowe (uzależnienia; sport wyczynowy) i dodano nowe istotne zagadnienia szczegółowe (umiejętności, pory roku). Pojawiło się nowe wymaganie: kompetencja interkulturowa.

Za konieczne uznano: kontynuację nauki tego samego języka jako obcego, kształcenie uczniów o zbliżonym poziomie biegłości, odpowiednio przygotowane i wyposażone sale, język obcy jako język komunikacji, stosowanie autentycznych materiałów źródłowych Ilona Halec, doradca metodyczny MODN, przedstawiła zmiany w podstawie programowej historii oraz wiedzy o społeczeństwie. W zapowiedziach programowych rządu te przedmioty uzyskują bardzo wysoki status. Historia pojawi się w klasie IV szkoły podstawowej w postaci obrazów (tekstów) rzucających spojrzenie na odległą i bliższą przeszłość przez pryzmat postaci o doniosłym znaczeniu dla kształtowania polskiej historii i tożsamości kulturowej, postaci, których dokonania w sposób trwały i znaczący określiły nasze dzieje, poczynając od fundamentalnego wyboru dokonanego przez Mieszka I, po zbiorowy wysiłek bohaterów „Solidarności”. Od klasy V historia nauczana będzie w sposób usystematyzowany, chronologicznie – po współczesność:
klasa V – od starożytnych cywilizacji do konstytucji nihil novi jako zamknięcia ustrojowych zmian w Rzeczypospolitej,
klasa VI –od wielkich odkryć geograficznych po zagadnienia dotyczące doby napoleońskiej,
klasa VII –od Europy po kongresie wiedeńskim po zawiązanie antypolskiego sojuszu pomiędzy Niemcami a Związkiem Sowieckim,
klasa VIII –okres historii od wybuchu II wojny światowej po moment przystąpienia Polski do Wspólnoty Europejskiej.

Spiralny układ podstawy programowej zakłada powrót do tych samych zagadnień w szkole ponadpodstawowej, w ujęciu szerszym i poważniejszym – stosownym do rozwoju uczniów.
W nauczaniu wiedzy o społeczeństwie zastosowano koncepcję kręgów środowiskowych. W wymaganiach szczegółowych wiedzy o społeczeństwie mieszczą się następujące zagadnienia: społeczna natura człowieka, rodzina, szkoła i edukacja, prawa człowieka, nieletni wobec prawa, społeczność lokalna, społeczność regionalna, wspólnoty narodowe/etniczne, ojczyzna, udział obywateli w życiu publicznym, środki masowego przekazu, demokracja w RP, sprawy międzynarodowe. Problematykę ekonomiczną przeniesiono na poziom szkół ponadpodstawowych.

Ryszard Skawiński, konsultant MODN, przybliżył zakres i charakter zmian w podstawie programowej etyki. Pozwala ona realizować cele praktyczno-wychowawcze i w tym kierunku idą wprowadzane zmiany. Należy wykorzystać etykę do rozwijania wrażliwości aksjologicznej, refleksyjności i sprawczości, do kształtowania zachowań i postaw moralnie wartościowych. Nowa podstawa programowa zaleca kształtować myślenie moralne, skupiając uwagę na klaryfikowaniu dwóch kluczowych wartości: godności osoby i dobra wspólnego (Konstytucja RP). Generalnie etyka powinna pełnić rolę integrującą dla działań dydaktycznych i wychowawczych w szkole. Twórcy zmian zalecają, w warunkach braku podręcznika, korzystanie z innych zasobów wiedzy, jak np. strony internetowe (Stowarzyszenie „Phronesis”, Etyka w szkole).

Zmiany w podstawie programowej języka polskiego przedstawił Krzysztof Piłat, konsultant MODN. Najważniejsze tezy jego wystąpienia:
Język polski jest kluczowym przedmiotem nauczania.
Cztery obszary kształcenia w przedmiocie o nazwie język polski: kształcenie literackie i kulturowe, kształcenie językowe, tworzenie wypowiedzi, samokształcenie.
Najważniejsze zmiany w podstawie programowej są następujące: 1. powrót do uporządkowanej, systematycznej wiedzy jako podstawy do kształtowania umiejętności; 2. wprowadzenie elementów retoryki do podstawy programowej języka polskiego; 3. wybór tekstów literackich, które stanowić będą dobra podstawę do refleksji i zintegrowanego rozwoju ucznia, a także do zakorzenienia w tradycji i kulturze narodowej oraz wartościach; wyeksponowanie samokształcenia uczniów.

Zmiany w podstawie programowej matematyki omówiły Elżbieta Kłoczko i Danuta Mikołajczyk, pełniące funkcję doradców metodycznych MODN. Nauczaniu matematyki przyświecają 4 fundamentalne cele kształcenia:
I. Sprawność rachunkowa.
II. Wykorzystanie i tworzenie informacji.
III. Wykorzystanie i interpretowanie reprezentacji.
IV. Rozumowanie i argumentacja.
    Jak można się było domyślić, w matematyce nie pojawiły się radykalne zmiany. Zachowana została fundamentalna idea dostosowywania treści nauczania do faz rozwoju dziecka. Zaleca się w miarę możliwości zachowanie istniejącej podstawy programowej oraz zachowanie ciągłości programu nauczania. Zmiany w nauczaniu matematyki powinny przebiegać jako ewolucja podstawy programowej, a nie rewolucja. Zachowano podstawę programową IV–VI, dodając rozszerzenie w klasie VI. Podstawa programowa dla klas VII–VIII jest podzbiorem istniejącej podstawy gimnazjalnej. Wyszczególnione zostały treści do nauczania po egzaminie.

Zmiany w podstawie programowej przyrody i biologii przedstawiła Teresa Truchan, doradca metodyczny MODN. Przedmiot przyroda w klasie IV będzie realizowany w wymiarze 2 godzin w tygodniu (minimum 50 godz. w roku). Ogólne założenia do tego przedmiotu są następujące:
• stopniowe wprowadzanie uczniów w kształcenie geograficzne i biologiczne poprzez obserwacje, eksperymenty, doświadczenia oraz komunikowanie się;
• poznawanie środowiska najbliższej okolicy i zaciekawienie uczniów otaczającą ich przyrodą;
• samodzielne badanie przez uczniów otaczającej ich rzeczywistości poprzez prowadzenie obserwacji oraz pomiarów z wykorzystaniem przyrządów i map;
• rozpoznawanie i nazywanie najczęściej występujących w najbliższej okolicy organizmów oraz dostrzeganie zależności między nimi;
• poznanie pojęć, takich jak: szkic, plan, mapa;
• kształtowanie właściwych postaw wobec otaczającej przyrody, własnego bezpieczeństwa, zdrowia i życia oraz bezpieczeństwa, zdrowia i życia innych; postawy badacza.
Wnioski i rekomendacje do nauczania przyrody: odstawową zasadą kształcenia na zajęciach przyrody powinny być metody aktywizujące ucznia. Wymaga to wyjścia z budynku szkolnego np. wyjście na boisko szkolne, drogę przed szkołą lub do parku. Działania prowadzone przez ucznia powinny być dokumentowane w postaci opisu, fotografii, rysunku, prezentacji.
W klasach V-VIII nauczana będzie biologia w łącznym wymiarze 5 godzin w cyklu kształcenia, o następujących treściach: Klasa 5 – 1 godz. tygodniowo, Dział I i II I. Organizacja i chemizm życia; II. Różnorodność życia, w tym: II. 1. Klasyfikacja organizmów, II.2. Wirusy, II.3. Bakterie, II.4. Protisty, II.5. Różnorodność i jedność roślin, II.6. Grzyby
Klasa 6 − 1 godz. tygodniowo, Dział II II. 7. Różnorodność i jedność świata zwierząt.
Klasa 7 – 2 godz. tygodniowo, Dział III i IV, III. Organizm człowieka, IV. Homeostaza
Klasa 8 – 1 godz. tygodniowo, Dział V-VIII, V. Genetyka, VI. Ewolucja życia, VII. Ekologia i ochrona środowiska VIII. Zagrożenia różnorodności biologicznej

Małgorzata Grońska, doradca metodyczny MODN, omówiła zmiany w podstawie programowej fizyki. Ten zaliczany prze uczniów do najtrudniejszych przedmiot w zreformowanej szkole podstawowej ma występować w klasie siódmej i ósmej: w wymiarze czterech godzin lekcyjnych w cyklu, po dwie w każdej klasie. Łącznie będzie to więc tyle godzin co w gimnazjach. Wyzwaniem dla szkolnej fizyki pozostaje nadal:
• dostarczanie uczniom narzędzi poznawania przyrody,
• prowadzenie do rozumienia jej podstawowych prawidłowości,
• umożliwianie korzystania ze zdobytej wiedzy i rozwiniętych umiejętności.
Lekcje fizyki to również dobry moment do ukazywania osiągnięć ludzkiego umysłu na drodze rozwoju cywilizacji. Bez umiejętności, wiedzy i postaw, których korzenie tkwią w fizyce, nie sposób zrozumieć otaczającego nas świata – nie tylko w warstwie materialnej, lecz także kulturowej. Istotę zmian można ująć w kilku punktach:
1. Kolejność celów głównych nauczania fizyki zgodna z powiększającym się zasobem wiedzy oraz kształtowaniem i rozwojem umiejętności.
2. Wyodrębnione z dotychczasowych treści szczegółowych osobnego działu tematycznego Zjawiska cieplne.
3. Wyróżnienie wymagań doświadczalnych na końcu każdego działu tematycznego jako stanowiących jego integralną część, a nie − jak dotychczas − odrębny zbiór wymagań.
4. Rozróżnienie w opisie wymagań doświadczalnych demonstracji (demonstruje, rozróżnia), pokazu (ilustruje, obserwuje) oraz wykonywania doświadczeń (bada, wyznacza, łączy, otrzymuje) jako niezależnych umiejętności opanowywanych przez ucznia niezależnie od tego, czy wykonuje je samodzielnie, czy są wykonywane przez nauczyciela. Stanowią one kluczowy komponent osiągnięć uczniów i powinny być traktowane priorytetowo.
5. Uporządkowanie treści szczegółowych w logiczną całość gwarantującą warunki do zdobywania wiedzy, kształtowania umiejętności oraz formowania postaw niezbędnych na kolejnych etapach kształcenia.

O zmianach w odniesieniu do informatyki opowiedziała Aneta Klonowska, doradca metodyczny MODN. Skoncentrowała swą uwagę na celu zmian w edukacji informatycznej. W edukacji ten chodzi przede wszystkim o przygotowanie absolwentów szkoły podstawowej do rozwiązywania problemów z różnych dziedzin życia/gospodarki/nauki przy świadomym i bezpiecznym wykorzystaniu metod i narzędzi, w jakie wyposaża informatyka. Ponadto powinna wspomagać ona kształtowanie u uczniów logicznego myślenia, kreatywności na drodze rozwiązywania problemów, zdolności do podejmowania i realizacji innowacji oraz umiejętności optymalizacji działań przez wprowadzenie szeroko rozumianego programowania od najmłodszych lat w szkole.
Zmianom w podstawie programowej edukacji informatycznej towarzyszyć powinno podniesienie poziomu merytorycznego i metodycznego przygotowania nauczycieli informatyki oraz umiejętności uzasadnionego wspierania nauczania technologią przez wszystkich nauczycieli.

Zmiany w podstawie programowej wychowania fizycznego omówił Dariusz Szumski, doradca metodyczny MODN. Jedną z zauważalnych zmian jest zastąpienie 6 bloków tematycznych starej podstawy (diagnoza sprawności fizycznej, trening zdrowotny, sporty całego życia i wypoczynek, bezpieczna aktywność fizyczna i higiena osobista , sport, taniec) czterema blokami tematycznymi nowej podstawy (rozwój fizyczny i sprawność fizyczna, aktywność fizyczna, bezpieczeństwo w aktywności fizycznej, edukacja zdrowotna). W wychowaniu fizycznym eksponuje się znaczenie kompetencji społecznych, które sformułowano dla całego etapu edukacyjnego, gdyż kształtowanie postaw to proces długotrwały i wymagający wielokierunkowych działań. Opis wiadomości i umiejętności zdobytych przez ucznia w szkole podstawowej jest zgodny z ideą europejskich ram kwalifikacji (ERK).

O nauczaniu plastyki, muzyki oraz techniki mówiła nauczycielka ze Starych Juch – Eleonora Waraksa, b. doradca metodyczny MODN. Wydaje się, że po wprowadzeniu obecnej reformy nieco wzrośnie ranga tych bardzo ważnych, a często niedocenianych przedmiotów. Plastyka realizowana będzie obowiązkowo w szkołach podstawowych w klasach 4−7. Nowa podstawa programowa zastępuje podstawę programową przedmiotu plastyka, realizowaną w klasach 4-6 szkoły podstawowej oraz podstawę programową przedmiotu plastyka, realizowaną dotychczas w gimnazjum. W ogólnym założeniu plastyka powraca do dawnej formuły i nazwy. Nie będzie dzielona na zajęcia plastyki oraz zajęcia artystyczne (realizowane dotychczas na III etapie edukacyjnym). Przedmiot będzie miał przede wszystkim charakter praktyczny (działania twórcze i warsztatowe), dla których wsparciem będą podstawy teoretyczne. Jego zadaniem jest także wprowadzanie uczniów w zagadnienia wiążące się z ochroną dóbr kultury i własności intelektualnej oraz kształcenie postawy szacunku dla narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego.
Jeśli chodzi o muzykę, twórcy zmian eksponują wyjątkowość edukacji muzycznej, która rozwija wrażliwość estetyczną i wyobraźnię, zaspokaja potrzebę ekspresji, kształtuje umiejętność pracy w grupie, systematyczność, pracowitość i cierpliwość. Zadania edukacji muzycznej koncentrują się w sferze działania, w ramach której szczególną opieką warto otoczyć każde dziecko, niezależnie od poziomu uzdolnienia muzycznego. Muzyka może stanowić środek działań kompensacyjnych oraz profilaktyczno – terapeutycznych. Rozwija ona myślenie, kreatywność, zdolności lingwistyczne i matematyczne, kompetencje społeczne i interpersonalne, pamięć i koncentrację oraz rozbudza emocje.
Głównym celem techniki jest opanowanie przez uczniów praktycznych metod działań technicznych poprzez realizację prostych projektów opartych na przetwarzaniu różnych materiałów przy użyciu odpowiednich narzędzi. Praktyczny charakter podstawy programowej odzwierciedla model nauczania techniki, który został wypracowany i sprawdzony przez wielu polskich nauczycieli. Technika uczy myślenia technicznego, planowania i wykonywania działań technicznych, odpowiedzialnego zachowania się w miejscu pracy, świadomego, bezpiecznego i zgodnego z przeznaczeniem używania narzędzi i urządzeń technicznych.
Szkoła powinna zapewnić miejsce do wykonywania działań technicznych przez uczniów - może to być sala lekcyjna oznaczona jako „pracownia techniczna”, wyposażona w niezbędne narzędzia i urządzenia do prac wytwórczych, zapewniająca bezpieczną pracę dzieci, dostosowana do liczby uczniów oraz umożliwiająca przechowywanie prac uczniowskich.

Czekaj... program LightBox poprawnie działa po wczytaniu się wszystkich miniaturek.  Do nawigacji służą przyciski rozmieszczone u góry po obu stronach fotografii oraz na dole.

Fotografie: T. Truchan, J. Kunicki