Trafność wyboru szkoły – a priorytety MEN i Rady Powiatu Ełckiego

W dniu 13 grudnia 2017 roku w Mazurskim Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli w Ełku odbyła się konferencja: „Trafność wyboru szkoły a efektywność kształcenia uczniów w szkołach ponadgimnazjalnych w powiecie ełckim”.

Tematyka konferencji wpisuje się w dwa priorytety instytucji o kluczowym znaczeniu dla ełckiej edukacji: Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz władz Powiatu Ełckiego. MEN corocznie na początku lipca ogłasza kierunki polityki oświatowej państwa na zbliżający się rok szkolny. W obecnym roku szkolnym jednym z priorytetów jest „wprowadzanie doradztwa zawodowego do szkół i placówek”. Także co roku Rada Powiatu Ełckiego uchwala jesienią priorytety do budżetu powiatu na nadchodzący rok kalendarzowy. Jeden z priorytetów na rok 2018 został sformułowany następująco: „Wspomaganie i monitorowanie efektywności kształcenia w szkołach prowadzonych przez Powiat Ełcki w świetle reformy oświatowej”.

Celem konferencji była wymiana poglądów na temat czynników wpływających na losy szkolne uczniów obecnych szkół ponadgimnazjalnych. Konferencja została skierowana przede wszystkim do dyrektorów obecnych szkół ponadgimnazjalnych oraz gimnazjów i przekształconych szkół podstawowych, do pedagogów szkolnych i doradców zawodowych. Zaproszenie zaadresowano także do wychowawców klas II i III gimnazjów oraz klas VII szkół podstawowych oraz działaczy samorządowych zainteresowanych problematyką oświatową.

Uczestników powitał Michał Jodko, dyrektor MODN w Ełku. Następnie głos zabrała Anna Iwaszko, wicestarosta ełcki. Otwierając konferencję, podkreśliła znaczenie podjętej problematyki. Zwróciła uwagę na 2 aspekty sukcesu i porażki uczniów w szkołach ponadgimnazjalnych (wkrótce ponadpodstawowych). Sukces przyczynia się do promocji tych szkół i podnosi ich rangę, co jest szczególnie istotne w odniesieniu do szkolnictwa zawodowego. Uczniowie, którzy ukończyli szkoły powiatowe, mogą podjąć studia bądź znaleźć swoje miejsce na lokalnym rynku pracy. Największą klęską z punktu widzenia organu prowadzącego jest porzucenie szkoły. Podnosi ono koszty funkcjonowania lokalnej oświaty i wywołuje trudne do pełnej oceny straty społeczne. Dlatego zdiagnozowanie zagadnienia i zaplanowanie działań, które przyczynią się do zwiększenia skali sukcesów i zmniejszenia liczby porażek są tak ważne.

W podobnym tonie utrzymane było wystąpienie Dariusza Jurczykowskiego, dyrektora ełckiej Delegatury Warmińsko-Mazurskiego Kuratorium Oświaty, który podkreślił rangę doradztwa zawodowego w polityce oświatowej państwa. Sprawne i efektywne doradztwo zawodowe ma wpływ nie tylko na stan oświecenia społeczeństwa, ale także odgrywa ważną rolę w rozwoju społecznym i gospodarczym kraju.

W konferencji wzięli udział radni Rady Powiatu Ełckiego, w tym przewodniczący Komisji Edukacji Antoni Polkowski, oraz członkowie tej komisji, a jednocześnie konsultanci MODN – Krzysztof Piłat i Ryszard Skawiński. K. Piłat prowadził konferencję, a R. Skawiński, przewodniczący Komisji Rewizyjnej Rady Powiatu Ełckiego, zapoznał zebranych z niektórymi danymi zgromadzonymi podczas kontroli Komisji Rewizyjnej z 2015 r., dotyczącej gospodarowania subwencją oświatową przez Zarząd Powiatu Ełckiego, w prelekcji pt. „Sukcesy i niepowodzenia szkolne uczniów w szkołach ponadgimnazjalnych z perspektywy organu prowadzącego. Kryteria efektywności kształcenia”. Nawiązując do wystąpienia wicestarosty Anny Iwaszko prelegent podkreślił, że dla organu prowadzącego większym sukcesem jest ukończenie szkoły przez wszystkich uczniów, którzy podjęli w niej naukę, niż uzyskanie wysokich wyników edukacyjnych przez część uczniów, która w szkole pozostała, przy znacznej liczbie tych, którzy szkołę porzucili. Bardzo istotnym czynnikiem jest w tym wypadku subwencja oświatowa naliczana „na ucznia”, a wydawana „na klasę”. Subwencja pozwala na sfinansowania edukacji w klasach liczących 28-30 uczniów, natomiast przy klasach mniejszych, zwłaszcza liczących poniżej 20 uczniów, powiat musi sięgać po tzw. „środki własne” – kosztem innych zadań. W roku 2014, badanym przez Komisję Rewizyjną, zaistniała znacząca różnica pomiędzy kwotą subwencji oświatowej (37633659 zł) a kwotą wydatków na utrzymanie szkół i placówek prowadzonych przez Powiat Ełcki (43922691 zł). Niedobór wyniósł 6 mln 289 tys. 32 zł. Stawka roczna subwencji oświatowej w 2014 roku wynosiła na 1 ucznia:
• liceum ogólnokształcącego dla młodzieży: 5669,09 zł;
• liceum ogólnokształcącego dla dorosłych: 4097,25 zł;
• technikum dla młodzieży: 6664,58 zł;
• zasadniczej szkoły zawodowej dla młodzieży: 6664,58 zł.

W kontrolowanym okresie średnia liczebność oddziału w szkołach prowadzonych przez Powiat Ełcki była następująca (do klas pierwszych prowadzono nabór na poziomie 25 – 30 uczniów w oddziale):
ZS nr 1 – 19,68
ZS nr 2 – 27,63
ZS nr 3 – 18,63
ZS nr 5 – 22,92
ZS nr 6 – 21,39
ZSM-E – 19,65
I LO – 22,59.
     Miało to konsekwencje w sferze finansowej. Jedynie Zespół Szkół nr 2 w Ełku (II LO) mógłby funkcjonować w oparciu o subwencję oświatową, pozostałe szkoły musiały korzystać z dodatkowych środków z budżetu organu prowadzącego.

Relacja „subwencja-wydatki” w 2014 roku w szkołach powiatowych

Trudno ocenić, jakie znaczenie dla sukcesu lub niepowodzenia ucznia ma wybór szkoły. Badani w latach 2015 i 2016 gimnazjaliści wskazywali na główne źródło wiedzy o szkołach ponadgimnazjalnych Internet, na drugim miejscu stawiali rodzinę, a na trzecim nauczycieli, wychowawców, doradców zawodowych. Pokazuje to główne kierunki oddziaływań na przyszłość. Wydaje się także, że warto rozwijać wśród uczniów II i III klas gimnazjów oraz VII i VIII klas szkół podstawowych wiedzę o zawodach. Wśród wymarzonych zawodów gimnazjaliści w wymienionym badaniu wskazywali zarówno zawody wymagające wykształcenia wyższego (lekarz, nauczyciel, psycholog, architekt ), jak i zawody z poziomu technikum i szkoły branżowej (mechanik, fotograf, kucharz). Pojawiały się także zawody występujące na poziomie i wykształcenia średniego, i wyższego (żołnierz, policjant, informatyk, biznesmen). Niewiele tu zawodów, w których kształcą ełckie szkoły.

W dalszej części konferencji głos zabrały przedstawicielki Powiatowego Centrum Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej w Ełku Teresa Garlicka i Zofia Lenczewska, pełniące funkcje doradców zawodowych. Zwróciły one uwagę na to, że doradztwo zawodowe jest procesem, na który składa się udzielanie porad, wspieranie, motywowanie do działania, udzielanie informacji oraz stymulowanie. Proces ten wymaga wielkiego zaufania ucznia i jego rodziców do doradcy zawodowego. Rzetelny doradca zawodowy niesie pomoc uczniowi w dotarciu do informacji o nim samym, aby mógł on zorientować się we własnych upodobaniach i zainteresowaniach, cechach charakteru i usposobienia. Ale to nie wszystko – doradca powinien także uświadomić uczniowi jego mocne i słabe strony, zapoznać go z informacjami o interesujących go zawodach, zarobkach, warunkach pracy i wymaganiach psychofizycznych, przybliżyć wiedzę o rynku pracy, możliwościach zatrudnienia w miejscu zamieszkania i najbliższym regionie. W swojej pracy w poradni doradcy zawodowi udzielają młodzieży wsparcia poprzez:
• prowadzenie badań diagnostycznych mających na celu określenie predyspozycji i preferencji zawodowych uczniów,
• udzielanie porad uczniom celem ułatwienia im poznania własnej osobowości i określenie preferencji zawodowych,
• udzielanie specjalistycznej pomocy uczniom niepełnosprawnym oraz z przeciwwskazaniami zdrowotnymi do wykonywania zawodu,
• wydawanie orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego dla uczniów
z niepełnosprawnościami,
• wydawanie opinii w sprawie pierwszeństwie przyjęcia ucznia
z problemami zdrowotnymi do szkoły ponadgimnazjalnej,
• udostępnianie informacji o zawodach i ścieżkach edukacyjnych, typach szkół ponadgimnazjalnych i sieci szkolnictwa na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym,
• prowadzenie zajęć warsztatowych, prelekcji, punktów konsultacyjnych.
Doradztwo rozwija się głównie w szkołach, dokąd trafiają doradczynie Powiatowego Centrum Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej w Ełku. Natrafiają one na szereg trudności w realizacji zadań doradczych:
• małe możliwości kadrowe w stosunku do zapotrzebowania na usługi doradcze;
• zróżnicowany poziom zainteresowania tematyką doradztwa zawodowego szczególnie w klasach młodszych (wzrasta wśród uczniów ostatnich klas);
• utrudnienia logistyczne i organizacyjne;
• zsynchronizowanie godzin pracy doradców zawodowych i terminów z zapotrzebowaniem szkół;
• zróżnicowane warunki lokalowe i sprzętowe.
Istotną barierą efektywności doradztwa jest także zbyt małe zainteresowanie problematyką doradztwa wśród rodziców. Badania dowodzą, że to właśnie rodzice w największym stopniu wpływają na wybór szkoły ponadgimnazjalnej.

Kolejnym etapem konferencji były wystąpienia dyrektorów ełckich szkół ponadgimnazjalnych. Głos zabrali: Dorota Karpińska z ZSS w Ełku (organ prowadzący tę szkołę to Gmina Miasto Ełk), Marzena Konewko z II LO im. K. K. Baczyńskiego w Ełku, Danuta Wojtowicz z ZS nr 1 im. J. Śniadeckiego w Ełku oraz Andrzej Gerus z Zespołu Szkół Mechaniczno-Elektrycznych w Ełku. Omawiali oni uwarunkowania sukcesów i niepowodzeń uczniów w ełckich szkołach ponadgimnazjalnych z perspektywy dyrektorów tych szkół.
Prelegenci koncentrowali swą uwagę na następujących kwestiach:
1. Jak w danej szkole definiowany jest sukces ucznia?
2. Od czego zależy sukces ucznia?
3. Jak w szkole definiowane jest niepowodzenie ucznia?
4. Jakie czynniki wpływają na to, że uczeń ponosi porażkę?
5. Jakie znaczenie dla sukcesu i niepowodzenia ucznia ma trafny lub błędny wybór szkoły wyższego szczebla?
6. Co można poprawić w omawianej dziedzinie (zwiększyć skalę i jakość sukcesów, zmniejszyć skalę niepowodzeń, podnieść trafność wyboru szkoły ponadgimnazjalnej i ponadpodstawowej?

Czy można znaleźć jakiś wspólny mianownik tych wystąpień? Bez wątpienia mogłaby nim zostać wielka troska, jaką w szkołach otaczani są uczniowie. Szkoły starają się zadbać o indywidualne potrzeby konkretnych uczniów. Dyrektor D. Karpińska podkreślała, że do LO w ZSS trafia niemało uczniów z orzeczeniami; nie mogą oni uczyć się w technikach czy szkołach branżowych ze względu na stan zdrowia, a nauka w liceum sprawia wielu z nich trudności. W tej sytuacji największym sukcesem w opinii nauczycieli, a chyba także i uczniów, jest pomyślne zakończenie nauki w liceum. Naukę przerywa tu bardzo mało uczniów – w tym sensie LO w ZSS z pewnością można uznać za szkołę sukcesu.

Marzena Konewko reprezentowała tę szkołę powiatową, która jako jedyna utrzymałaby się z subwencji oświatowej. Statystki pokazują, że przeciętna liczebność oddziału w tej szkole jest większa o 5-7 uczniów niż w innych szkołach powiatowych. Na ten efekt składają się różne czynniki: popularność szkoły zapewniająca dobry nabór, zadowolenie uczniów i ich rodziców z podjęcia nauki w II LO, wysoki poziom akceptacji szkoły przez jej uczniów, wiele atrakcji artystycznych, sportowych, intelektualnych (różne konkursy) itp. Nie jest łatwo utrzymać taką pozycję szkoły, wymaga to zaangażowania całej społeczności szkolnej, także absolwentów z minionych lat.

Duże zadowolenie z bycia uczniem Zespołu Szkół nr 1 im. J. Śniadeckiego mają uczniowie, którzy do tej szkoły uczęszczają, chociaż dla wielu spośród nich nie jest to szkoła pierwszego wyboru – poinformowała dyrektor Danuta Wojtowicz. Od początku nauki w ZS nr 1 trafia do nich zindywidualizowana pomoc, dzięki czemu mogą uzupełnić braki i zaległości. Znaczna część uczniów objęta została indywidualnym tutoringiem przez odpowiednio przeszkolonych nauczycieli. Szkoła wykazuje ogromną aktywność na forum przeróżnych konkursów, nie tylko przedmiotowych czy zawodowych, także sportowych czy artystycznych. Uczniowie co roku rywalizują w ok. 50 tego typu zmaganiach i odnoszą w nich sukcesy. To jednak nie powstrzymuje wielu przed porzucaniem nauki w szkole. Zwykle wiąże się to z uzyskaniem pełnoletności i wyjazdami do pracy za granicę.

Dyrektor Andrzej Gerus z Zespołu Szkół Mechaniczno-Elektrycznych w Ełku akcentował specyfikę swojej szkoły. Uczą się w niej niemal sami chłopcy (obecnie uczęszcza tam 1 dziewczyna, w przeszłości zdarzały się 3-4 uczennice). Szkoła przygotowuje do pracy w „twardych”, bardzo konkretnych zawodach, gdzie łatwo sprawdzić umiejętności w systemie „zerojedynkowym”: umiesz albo nie umiesz. Sukcesem tu jest nie tylko ukończenie szkoły, ale i podjęcie pracy oraz sprostanie wymaganiom pracodawcy – bardzo konkretnie, jednoznacznie formułowanym. Istotną sprawą jest dla każdego ucznia sprawdzian własnych możliwości w warunkach pracy, gdzie okazuje się, czy ma on nie tylko odpowiednią wiedzę, ale i potrzebną spostrzegawczość oraz zdolności manualne. W tej sytuacji w szkole dokonuje się swoista dodatkowa selekcja kandydatów do wykonywania poszczególnych zawodów technicznych.
W dalszej części konferencji wystąpiły przedstawicielki gimnazjów, które omówiły możliwości i ograniczenia gimnazjów w przygotowaniu uczniów do właściwego wyboru szkoły wyższego szczebla. Ich wypowiedzi koncentrowały się wokół kilku kwestii:
1. Czy trafny wybór szkoły wyższego szczebla należy do ważnych spraw w pracy gimnazjum, do zadań priorytetowych?
2. Jakie działania podejmowane są w gimnazjum w celu przygotowania ucznia do właściwego wyboru szkoły wyższego szczebla?
3. Czy szkoła monitoruje to, do jakich szkół trafili jej absolwenci?
4. Czy i ewentualnie jak w gimnazjum oceniana jest efektywność przeprowadzonych działań, np. jaki odsetek absolwentów szkoły trafił do takich szkół, do jakich powinien był trafić?
5. Czy w sprawie trafnego wyboru szkoły wyższego szczebla można by coś poprawić?
Dyrektor Ilona Halec z Gimnazjum nr 3 w Ełku oceniła, że przygotowanie do wyboru szkoły wyższego szczebla należy do ważnych zadań w reprezentowanej przez nią placówce. Uświadamiane uczniom ich możliwości i ograniczeń w odniesieniu do przyszłej pracy jest istotnym obszarem pracy wychowawcy klasy. Bazując na własnym doświadczeniu, podkreśliła, że ważną sprawą jest wsparcie szkoły przez specjalistów i wyposażenie wychowawców w wysokiej jakości materiały, przydatne np. w trafnej diagnozie możliwości ucznia w kontekście wyboru zawodu.

Bogusława Rosołowska, pedagog szkolny w Gimnazjum nr 4 w Ełku, jako jedna z pierwszych osób w Ełku uzyskała profesjonalne przygotowanie w zakresie doradztwa zawodowego. Doradztwo w jej szkole ma już długa tradycję i z tej perspektywy można ocenić, że zyskuje ono coraz wyższą rangę.
Podsumowania konferencji dokonał dyr. Michał Jodko. Podziękował uczestnikom, wyraził zadowolenie z poziomu merytorycznego konferencji i zapowiedział następne spotkania dotyczące trafnego wyboru szkoły ponadgimnazjalnej i ponadpodstawowej.

Czekaj... program LightBox poprawnie działa po wczytaniu się wszystkich miniaturek.  Do nawigacji służą przyciski rozmieszczone u góry po obu stronach fotografii oraz na dole.

Foto: MODN w Ełku